Przyjmuje się, że jedną z barier rozwojowych Polski może być niski poziom kapitału społecznego, na który składa się m.in. zaufanie do innych ludzi i instytucji, stosunek do norm społecznych czy tolerancja dla odmienności. Z jednej strony 53 proc. Polaków nie zgadza się ze stwierdzeniem, że większości ludzi można ufać. Z drugiej strony co trzeci Polak cechuje się relatywnie wysokim poziomem kapitału społecznego, a 22 proc. najniższym z 4 zidentyfikowanych poziomów. Najniższym poziomem kapitału społecznego wykazują się przede wszystkim osoby najmniej zarabiające. Najwyższy poziom kapitału społecznego jest natomiast wśród starszych grup wiekowych. Takie wnioski płyną z raportu PIE „Kapitał społeczny w Polsce”.

Trzy składowe kapitału społecznego

Niskim poziomem kapitału społecznego we wszystkich trzech składowych, którymi są zaufanie, normy i sieci społeczne, charakteryzuje się 22 proc. dorosłych Polaków. 32 proc. wykazuje wysokie wyniki we wszystkich badanych kategoriach. Obie grupy znacznie odstają od średniej w każdej z badanych kategorii, zaś 29 proc. plasuje się w grupie o wynikach najbardziej zbliżonych do średnich. 17 proc. dorosłych Polaków nie kwalifikuje się jednoznacznie do żadnej z wymienionych kategorii, ponieważ z jednej strony są to osoby o stosunkowo dobrych wynikach w zakresie wielkości i jakości sieci społecznych, ale jednocześnie bywają mało tolerancyjne i dają większe przyzwolenie dla nieprzestrzegania norm.

Wśród analizowanych czynników społeczno-gospodarczych różnicujących poziom kapitału społecznego w Polsce największe znaczenie mają wiek, poziom wykształcenia, sytuacja materialna oraz status zawodowy. W grupie o wysokim kapitale społecznym najwięcej jest osób w wieku 55- 64 lat oraz 65 lat lub więcej (łącznie 50 proc.), osób z wyższym wykształceniem (50 proc.) oraz osób deklarujących stabilną sytuację finansową (60 proc. odpowiedzi „stać mnie na niektóre, ale nie na wszystkie wydatki”).

Cechy charakteryzujące grupę o najwyższym poziomie kapitału społecznego dowodzą, że zaufanie do instytucji i silne więzi społeczne mogą iść w parze oraz tworzyć podłoże dla stabilnych i sprawnych w działaniu społeczności. Taka konfiguracja może prowadzić do wzajemnego wzmacniania się relacji społecznych i zaufania instytucjonalnego, co sprzyja większej spójności społecznej i gotowości do angażowania się w życie publiczne. Jednak równie ciekawe jest, że grupa o mieszanym kapitale społecznym, mimo niskiego zaufania do instytucji, potrafi budować silne relacje interpersonalne, co może wskazywać na adaptacyjność i elastyczność w obliczu zmieniających się warunków społecznych. To oznacza, że kapitał społeczny może przybierać różne formy, które są skuteczne w zależności od kontekstu, w jakim działa dana grupa

– wskazuje dr Agnieszka Wincewicz-Price, kierownik zespołu ekonomii behawioralnej w PIE.

Lepsza sytuacja finansowa współwystępuje z rozbudowanymi sieciami kontaktów

Choć złożoność sieci społecznych może wpływać wiele czynników, to można zaobserwować, że im wyższe dochody netto gospodarstwa respondenta, tym wyższe szacunki średniej liczby osób w jego dalszej sieci kontaktów. Wśród osób, których gospodarstwa domowe zarabiają do 2000 PLN netto średnia liczba kontaktów z rodziny i przyjaciół wyniosła 13,6, a spośród dalszej sieci, na którą składają się znajomi, dalsza rodzina i sąsiedzi – 36,0. Dla najzamożniejszych respondentów bliższa sieć jest podobnej wielkości i wynosi średnio 13,9 osób, a dalsza większa – wynosi 50,7 osób.

Kapitał społeczny idzie w parze z zaangażowaniem w działania prospołeczne

W grupach o mieszanym i średnim poziomie kapitału społecznego odsetek osób prezentujących prospołeczne zachowania jest niższy niż w grupie o wysokim i wyższy niż w grupie o niskim poziomie kapitału społecznego. Grupa o mieszanym kapitale społecznym to grupa, w której stosunek do norm i tolerancja są na niższym poziomie, a wielkość sieci społecznych – na wyższym. Z jednej strony, osoby, które zaliczają się do grupy o mieszanym kapitale społecznym częściej niż osoby o średnim poziomie deklarowały, że udzielają pomocy znajomym (68 proc. wobec 63 proc.) oraz angażują się w działalność organizacji lub ruchów (40 proc. wobec 33 proc.). Z drugiej strony, osoby o średnim poziomie kapitału społecznego charakteryzują się wyższym zaangażowaniem politycznym, na przykład częściej deklarowały, że interesują się polityką.

Wyższy kapitał społeczny współwystępuje z większym zakresem pomocy udzielanej rodzinie i znajomym, z większym zaangażowaniem w działalność organizacji lub ruchów społecznych, większym zainteresowaniem polityką i większym udziałem w wyborach – wszystkie te zachowania są wyraźnie częstsze w grupie osób o wyższym kapitale niż w grupie charakteryzującej się niższym kapitałem. Jednocześnie potwierdził się po raz kolejny fakt stosunkowo niskiego zaangażowania Polaków w formalną działalność organizacji. Za to większość Polaków pomaga rodzinie i znajomym. Z jednej strony wydaje się, że wysoki kapitał społeczny w pewnym stopniu współwystępuje z każdym z tych zachowań, a z drugiej zaangażowanie Polaków ma swoją specyfikę – chętniej robimy to w sposób nieformalny

 – komentuje Łukasz Baszczak, starszy analityk w zespole ekonomii behawioralnej w PIE.           

MD/źródło: PIE