W 2023 roku cudzoziemcom w Polsce wydano ponad 320 tys. zezwoleń na pracę. 54 proc. z nich dotyczyło pracy w zawodach deficytowych, ale tylko 6,5 proc. – zawodów wymagających wysokich kwalifikacji. Tylko 1 proc. wydanych dokumentów legalizujących pracę dotyczyło zawodów jednocześnie deficytowych i wysoko wykwalifikowanych. Raport Polskiego Instytutu Ekonomicznego „Wykwalifikowani cudzoziemcy w Polsce – scenariusze zatrudniania w perspektywie 2035 r.” identyfikuje czynniki wpływające na zatrudnianie wysoko wykwalifikowanych cudzoziemców oraz prezentuje cztery alternatywne scenariusze w tym obszarze, jakie mogą mieć miejsce w Polsce w perspektywie najbliższego dziesięciolecia.

Cudzoziemcy w zawodach deficytowych

Według tegorocznej prognozy Barometru zawodów,  który identyfikuje zapotrzebowanie na poszczególne profesje, za deficytowe można uznać 29 z 168 zawodów, z czego 13 to zawody wymagające wysokich kwalifikacji.

Wśród deficytowych profesji wymagających wysokich kwalifikacji znalazły się zawody medyczne (lekarze, pielęgniarki, położne, fizjoterapeuci i masażyści, opiekunowie osoby starszej lub niepełnosprawnej) a także samodzielni księgowi oraz nauczyciele zawodu. Brak większych zmian na listach zawodów deficytowych w ciągu ostatnich kilku zmian może oznaczać, że niedobory konkretnych pracowników są strukturalne i wynikają m.in. z utrzymujących się niekorzystnych uwarunkowań demograficznych, edukacyjnych i szkoleniowych. Jednocześnie tylko 3 proc. wszystkich dokumentów legalizujących zatrudnienie cudzoziemców (zezwolenia na pracę, oświadczenia, powiadomienia o powierzeniu wykonywania pracy obywatelowi Ukrainy) wydanych w 2023 r. w zawodach deficytowych dotyczyło zawodów  wymagających wysokich kwalifikacji.

Tak niski wskaźnik podejmowania pracy przez cudzoziemców w zawodach deficytowych wymagających wysokich kwalifikacji może wynikać z faktu, że wymaga ona nostryfikacji dyplomu, a także znajomości języka polskiego na poziomie komunikatywnym. Może to znacznie utrudniać podejmowanie pracy przez cudzoziemców w tych zawodach, a tym samym przyczyniać się do podejmowania przez nich pracy niezgodnej z posiadanymi kwalifikacjami\

– wskazuje dr Katarzyna Dębkowska, kierowniczka zespołu foresightu gospodarczego PIE.

Czynniki wpływające na zatrudnianie cudzoziemców z wysokimi kwalifikacjami

W raporcie zidentyfikowano łącznie 24 czynniki, które mogą mieć wpływ na poziom zatrudniania wysoko wykwalifikowanych cudzoziemców w przyszłości. Czynniki należą do siedmiu grup: społecznych, technologicznych, ekonomicznych, ekologicznych, politycznych, odnoszących się do wartości oraz prawnych. Zgodnie z metodyką badań typu foresight, eksperci reprezentujący naukę, biznes, administrację oraz organizacje pozarządowe ocenili wszystkie czynniki, ze względu na siłę ich wpływu na zatrudnianie wykwalifikowanych cudzoziemców oraz możliwość przewidzenia kształtowania się czynników w perspektywie do 2035 r. Podsumowując oceny ekspertów należy zauważyć, że najważniejsze są czynniki społeczne, ekonomiczne oraz prawne, natomiast największą niepewnością charakteryzują się czynniki polityczne i prawne. Do kluczowych czynników, ze względu na duży wpływ na zatrudnianie i jednocześnie niską przewidywalność należą: ryzyko wystąpienia wojny w Polsce, sprawność procesu administracyjnego w uznawaniu kwalifikacji cudzoziemców, klarowność przepisów związanych z zatrudnianiem cudzoziemców, dostępność programów zachęcających wykwalifikowanych cudzoziemców do osiedlania się i zatrudnienia w Polsce oraz kompleksowość polskiej polityki migracyjnej.

Potencjalne scenariusze zatrudniania w perspektywie 2035

Podstawą wyłonienia czterech scenariuszy zatrudnienia wykwalifikowanych cudzoziemców na polskim rynku pracy w perspektywie 2035 r. były dwa czynniki: poczucie bezpiecznego życia w Polsce oraz sprawność procesu administracyjnego w uznawaniu kwalifikacji cudzoziemców.

1. „Wykorzystana szansa”
   Scenariusz zakłada silne poczucie bezpiecznego życia w Polsce oraz wysoką sprawność procesu administracyjnego w uznawaniu kwalifikacji cudzoziemców. To najbardziej pożądany scenariusz, a warunkiem jego realizacji jest prowadzenie kompleksowej i odpowiedzialnej polityki migracyjnej.
2. „Nikła szansa”
   Scenariusz zakłada niskie poczucie bezpieczeństwa życia w Polsce i wysoką sprawność procesu administracyjnego.
3. „Bez szans”
   Zgodnie z tym scenariuszem poczucie bezpiecznego życia w Polsce będzie słabe, a proces administracyjny w uznawaniu kwalifikacji cudzoziemców niesprawny.
4. „Utracona szansa”
   Scenariusz zakłada wysokie poczucie bezpiecznego życia w Polsce oraz niską sprawność procesu administracyjnego w uznawaniu kwalifikacji cudzoziemców.

Spośród prezentowanych w raporcie scenariuszy zatrudniania wykwalifikowanych cudzoziemców w Polsce w perspektywie 2035 r. najbardziej pożądanym jest scenariusz „Wykorzystana szansa” zakładający silne poczucie bezpiecznego życia w Polsce oraz wysoką sprawność procesu administracyjnego w uznawaniu kwalifikacji cudzoziemców. Opierając się na dotychczasowych doświadczeniach krajowych i międzynarodowych można przewidywać istotne prawdopodobieństwo realizacji scenariusza „Utracona szansa”, który zakłada silne poczucie bezpiecznego życia w Polsce oraz niską sprawność procesu administracyjnego w uznawaniu kwalifikacji cudzoziemców. Jeżeli w Polsce nie będzie realizowana kompleksowa i odpowiedzialna polityka migracyjna, to zmaleją szanse na sprawność procesu administracyjnego w uznawaniu kwalifikacji cudzoziemców. Natomiast poczucie bezpiecznego życia w Polsce wydaje się być czynnikiem mającym duże szanse na realizację, przy utrzymaniu pozytywnych długoterminowych prognoz dla wzrostu gospodarczego Polski

– podkreśla dr Katarzyna Dębkowska.

MD