Nadmiar kwalifikacji: Coraz więcej Europejczyków pracuje w zawodach poniżej swoich kompetencji

Hiszpania pozostaje liderem w problemie nadmiaru kwalifikacji pracowników, ale Polska także zmaga się z tym wyzwaniem – wynika z najnowszego raportu Eurostatu. Dlaczego młodzi, wykształceni Polacy często pracują poniżej swoich kompetencji, i jak można to zmienić?

Najnowszy raport Eurostatu, europejskiego urzędu statystycznego, ujawnił, że Hiszpania nadal jest liderem w kwestii nadmiaru kwalifikacji na rynku pracy. W Hiszpanii aż 35,9 proc. pracowników zajmuje stanowiska wymagające niższego wykształcenia, niż posiadają, przy unijnej średniej 22,6 proc. Kobiety (36,5 proc. nadmiernie wykwalifikowanych) i młodzi są szczególnie dotknięci. Tylko 78,7 proc. hiszpańskich absolwentów w wieku 20–34 lata, którzy ukończyli studia w ciągu ostatnich trzech lat, znalazło pracę w 2023 roku, wobec 83,5 proc. w UE.

W Polsce problem dotyczy ok. 20 proc. pracowników, co plasuje nas poniżej średniej unijnej. Według danych GUS z 2024 roku, absolwenci kierunków humanistycznych, społecznych czy pedagogicznych często podejmują pracę w sektorach takich jak handel czy usługi, gdzie wyższe wykształcenie nie jest wymagane. W regionach takich jak Podkarpacie czy Warmia i Mazury dostęp do pracy w zawodzie jest ograniczony, co zmusza młodych do przyjmowania niskowykwalifikowanych stanowisk.

Wina rynku czy systemu?

Dla ekspertów pokazuje to, że ani publiczne, ani prywatne inwestycje w edukację nie przekładają się na lepsze dopasowanie profili zawodowych do struktury gospodarki – wskazuje raport Eurostatu. Polski rynek pracy nadal opiera się na sektorach o niskiej wartości dodanej, takich jak budownictwo, handel czy usługi. Z raportu OECD „Education at a Glance 2024” wynika, że Polska ma jeden z najwyższych odsetków absolwentów uczelni wyższych w UE (ok. 40 proc. osób w wieku 25–34 lata), ale liczba miejsc pracy w sektorach zaawansowanych technologicznie czy badawczych pozostaje niewystarczająca.

Firmy zgłaszają trudności z rekrutacją. Liczne badania wskazują, że w sektorze prywatnym ponad 75 proc. firm ma trudności ze znalezieniem kandydatów posiadających niezbędne kompetencje na określone stanowiska – podkreśla raport Eurostatu. Analiza ManpowerGroup z marca 2025 roku potwierdza, że w Polsce szczególnie brakuje umiejętności miękkich, takich jak komunikacja, zarządzanie czasem czy praca w zespole, co dodatkowo komplikuje dopasowanie absolwentów do potrzeb pracodawców.

Frustracja i drenaż talentów

Eksperci wskazują, że praca poniżej poziomu wykształcenia prowadzi do frustracji, demotywacji i utraty zawodowej pewności siebie – wynika z raportu Eurostatu. W Polsce problem ten przyczynia się do emigracji zarobkowej. Według danych GUS z 2024 roku, ok. 600 tys. Polaków w wieku 20–34 lata mieszka za granicą, często podejmując tam pracę zgodną z wykształceniem. Zjawisko „drenażu mózgów” jest szczególnie widoczne w mniej rozwiniętych regionach, takich jak wschodnia Polska, gdzie gospodarka oferuje głównie niskowykwalifikowane stanowiska.

Specjaliści podkreślają, że aby rozwiązać ten strukturalny problem, konieczne jest przeformułowanie modelu edukacyjnego i rynku pracy – zaznacza raport Eurostatu. Polska potrzebuje większej współpracy uczelni z firmami, np. przez rozwój staży i kształcenia dualnego. Kluczowe są też inwestycje w sektory o wysokiej wartości dodanej, takie jak IT, biotechnologia czy odnawialne źródła energii. Z danych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 2025 roku wynika, że nakłady na badania i rozwój wzrosły do 1,8 proc. PKB, ale wciąż są niższe niż w Niemczech (3,1 proc. PKB). Bez dalszych reform Polska może podzielić los Hiszpanii, gdzie gospodarka nie nadąża za wykształceniem obywateli.

Nadmiar kwalifikacji to wyzwanie dla całej Europy, ale Polska ma szansę je ograniczyć. Lepsze dopasowanie edukacji do rynku pracy i rozwój innowacyjnych branż mogą zatrzymać talenty w kraju. Raport Eurostatu i dane krajowe pokazują, że zwlekanie z reformami grozi dalszą emigracją i marnowaniem potencjału wykształconych Polaków.