Inwestycje w aktywa niematerialne, na przykład w kapitał ludzki, badania i rozwój czy wzmacnianie wartości marki, zajmują coraz istotniejsze miejsce w polskiej gospodarce. W 2020 r. firmy w Polsce zainwestowały w nie niemal 200 mld zł. Oznaczało to, że całkowita stopa inwestycji w Polsce przy uwzględnieniu stopy inwestycji w aktywa niematerialne wyniosła 23,6 proc. PKB. Aktywa te mają kluczowe znaczenie dla unowocześnienia gospodarki, a badania PIE wskazują na rosnące nakłady w tym obszarze. 73,7 proc. przedsiębiorstw badanych przez PIE deklarowało inwestycje w aktywa niematerialne w 2023 r., a 49,5 proc. firm deklarowało plany inwestycyjne na 2024 r. obejmujące więcej niż 2 rodzaje aktywów niematerialnych. Takie wnioski płyną z raportu „Aktywa niematerialne w Polsce. Część 2” przygotowanego przez Polski Instytut Ekonomiczny.

Rosną wydatki na inwestycje w aktywa niematerialne w Polsce

Aktywa niematerialne odgrywają coraz większą rolę we współczesnej gospodarce, jednak jedynie część z nich jest uwzględniana w rachunkach narodowych. W Polsce firmy wydają na aktywa niematerialne równowartość ok. 8 proc. PKB, jednak wydatki na projektowanie (26,6 mld PLN), reklamę i badania rynku (47,1 mld PLN), kapitał organizacyjny (71,5 mld PLN) czy szkolenie pracowników (10,7 mld PLN) nie są ujmowane w bilansach przedsiębiorstw i rachunkach narodowych jako inwestycje.

Wartość inwestycji w aktywa nieuwzględniane w rachunkach narodowych wyniosła 6,9 proc. PKB, a całych inwestycji w aktywa niematerialne 8,6 proc. PKB. Co jednak istotne, rozszerzenie kategorii aktywów niematerialnych o nowe pozycje wiąże się również ze zmianą liczenia wartości dodanej w całej gospodarce, a tym samym wpływa na wyższe wartości PKB. W przypadku Polski zmiana wynosi ok. 161 mld PLN. Zatem warto porównywać inwestycje obliczane według nowej definicji z nowym PKB (uwzględniającym zmianę klasyfikacji). Przy takich obliczeniach łączna stopa inwestycji wyniosła w Polsce 23,6 proc. (w porównaniu z 18,3 proc. wg obecnej metodologii), a stopa inwestycji w aktywa niematerialne 8 proc.

Wartość inwestycji w aktywa niematerialne w Polsce w 2020 r. wyniosła ok. 200 mld PLN. Największą część stanowiły wydatki na kapitał organizacyjny, czyli poprawę wewnętrznych procesów zarządczych w przedsiębiorstwach. Do tej kategorii zaliczane są zarówno wydatki na usługi doradcze, jak i wydatki własne firm – część środków przeznaczonych na wynagrodzenia. Drugą pod względem wielkości kategorią są wydatki na reklamę i badania rynku – również stanowiące sumę wydatków zleconych na zewnątrz i część wydatków ponoszonych na pensje pracowników z odpowiednich działów w firmie.

Polska znajduje się w grupie krajów, w których wciąż dominują inwestycje w aktywa materialne, a łączna stopa inwestycji jest poniżej średniej unijnej. O ile problemy ze stopą inwestycji są znane i często wskazywane jako hamulec rozwojowy, o tyle omawiane w niniejszym raporcie dane dodają do tego dodatkowy wymiar – niski poziom inwestycji w aktywa niematerialne, co przekłada się na niski potencjał tworzenia produktów innowacyjnych. Stopa inwestycji w aktywa niematerialne rośnie w Polsce bardzo powoli – w latach 2010 – 2020 wzrost wyniósł zaledwie 1 pkt proc.

– zauważa Ignacy Święcicki, kierownik zespołu gospodarki cyfrowej PIE.

Firmy będą zwiększały inwestycje w aktywa niematerialne

Niski stan inwestycji w aktywa niematerialne utrzymywał się jeszcze przed pandemią, a ona sama nie stała się w tym zakresie impulsem do unowocześnienia przedsiębiorstw. W przeprowadzonym przez PIE na jesieni 2021 r. badaniu przedsiębiorstw z siedmiu kategorii aktywów niematerialnych aż w pięciu ponad 80 proc. firm odpowiedziało, że nie realizuje i nie planuje inwestycji w tym zakresie.

Poprawę wskaźników widać w  badaniu z 2022 r., w którym ok. 56 proc. firm deklarowało inwestycję przynajmniej w jedną kategorie aktywów niematerialnych, a ok. 62 proc. miało takie plany na 2023 r. Są to wyniki znacznie lepsze niż w 2021 r. (odpowiednio ok. 38 proc. inwestujących i ok. 43 proc. planujących), choć podobne do wyników z 2020 r. W 2022 r. widać też zwiększenie liczby inwestycji względem deklaracji o planach z końca 2021 r. W najnowszym badaniu, przeprowadzonym w grudniu 2023 r., znów odnotowaliśmy wzrost odsetka firm deklarujących inwestycje w aktywa niematerialne. Wyniki był lepsze nie tylko od inwestycji w 2022 r., ale również od deklarowanych wtedy planów. Prawie 74 proc. firm deklarowało inwestycje w przynajmniej jeden rodzaj aktywów niematerialnych, 35,5 proc. w więcej niż 2 rodzaje.

Przedsiębiorcy bardziej świadomi znaczenia aktywów niematerialnych

Z przeprowadzonego przez PIE badania jakościowego wynika, że zdaniem ankietowanych przedsiębiorców rola aktywów niematerialnych będzie rosnąć. Wielokrotnie podkreślali wartość pracowników, co było jednym z kilku wątków, które wysuwają się na pierwszy plan badania. Pracownicy, ich wiedza i umiejętności, były wskazywane jako najważniejsze aktywa, często pojawiające się w rozmowach spontanicznie, jeszcze przed pojawieniem się w wywiadzie pojęcia aktywów niematerialnych.

W szczególności w obszarze transformacji cyfrowej właściwie wszyscy badani byli zgodni co do kluczowej roli aktywów niematerialnych w przyszłości. W wypowiedziach podkreślano z jednej strony nieubłaganą logikę konkurencji między przedsiębiorstwami, która będzie przyczyniała się do większych inwestycji w aktywa niematerialne. Z drugiej przypominano o postępującej transformacji cyfrowej. Jako powód zwiększającej się roli aktywów niematerialnych wymieniano także postęp technologiczny i technologie przyszłości bazujące w dużej mierze na aktywach niematerialnych.

Paradoksalnie sceptycyzm dotyczący znaczenia aktywów niematerialnych w przyszłości pojawiał się wśród przedstawicieli branż, które już dziś niemalże w całości działają na aktywach niematerialnych. Było to związane z powszechną obecnością tych aktywów, co sprawia, że wyobrażenie sobie jeszcze większego ich nasycenia w działalności tych firm nie pojawiało się w wypowiedziach badanych

 – wskazuje Filip Leśniewicz, starszy analityk z zespołu gospodarki cyfrowej PIE.

MD/źródło: PIE