Wydatki na obronność w Europie Środkowo-Wschodniej: Polska liderem, ale potrzebuje nowego modelu finansowania

Wydatki na obronność w regionie Europy Środkowo-Wschodniej rosną nierównomiernie, wahając się od 2,5% do 7,2% wydatków publicznych – wskazuje raport SGH i Forum Ekonomicznego 2025. Polska, z nakładami przekraczającymi 3% PKB, jest wśród liderów, ale finansowanie obronności obciąża budżet. Czy rekomendacje ekspertów SGH pozwolą na bardziej zrównoważony model, wspierający gospodarkę?

Nierównomierny wzrost wydatków na obronność

Raport SGH i Forum Ekonomicznego 2025 analizuje wydatki na obronność w regionie Europy Środkowo-Wschodniej, wskazując na zróżnicowanie między krajami. Kluczowym punktem odniesienia jest cel NATO z 2014 roku, zakładający osiągnięcie 2% PKB na obronność do 2024 roku. Większości państw regionu nie udało się tego zrealizować. Polska i Estonia przodują: Polska wydaje kasowo ponad 3% PKB, z planem wzrostu do 4,8%, a Estonia celuje w rekordowe 5% PKB do 2026 roku, m.in. dzięki podatkowi obronnemu.

Kluczowym elementem były pewne ustalenia ze szczytu w Newport w roku 2014, z którego wynikało, że państwa NATO powinny sukcesywnie zwiększać wydatki, aby w roku 2024 osiągnąć poziom 2 proc. PKB.

– mówi dr hab. Paweł Felis, wskazując na niewypełnione cele NATO, prof. SGH z Zakładu Rynków Kapitałowych i Finansów Behawioralnych.

Kraje bałtyckie przeznaczają średnio 6,8% wydatków publicznych na obronność, Polska 4,4%, podczas gdy Czechy (2,7%), Słowenia (2,6%) i Słowacja (2,5%) wydają najmniej. Bułgaria i Rumunia odnotowały spadek nakładów w relacji do PKB, mimo że Rumunia wcześniej osiągnęła próg 2%.

Fundusze na obronność: Nowe podejście

Kraje regionu wprowadzają nowe formy finansowania obronności. Litwa stworzyła Państwowy Fundusz Obrony zasilany z podwyżek podatków, a Bułgaria powołała Fundusz Inwestycyjny Modernizacji Sił Zbrojnych. W Polsce kluczową rolę odgrywa Fundusz Wsparcia Sił Zbrojnych, działający poza sektorem finansów publicznych i odpowiadający za ponad 20% wydatków obronnych.

Te pożyczki, kredyty, obligacje, których nie ma możliwości rolowania w ramach Funduszu Wsparcia, muszą być spłacone. Obecnie spłacane są z budżetu Ministerstwa Obrony Narodowej, co będzie generowało w przyszłych latach poważną zadyszkę.

– zauważa Wojciech Decewicz, wskazując na wyzwania związane z finansowaniem, student SGH i współautor raportu.

Spłata zadłużenia Funduszu obciąża budżet MON, ograniczając środki na modernizację. Agencje ratingowe, jak Fitch i Moody’s, obniżyły perspektywę ratingu Polski do negatywnej, wskazując na wzrost wydatków publicznych do 49,4% PKB w 2024 roku, napędzany m.in. obronnością, wynagrodzeniami i programami socjalnymi.

Rekomendacje SGH: Neutralność budżetowa i rozwój gospodarki

Eksperci SGH proponują zmiany w modelu finansowania, by wydatki obronne były bardziej neutralne dla budżetu i wspierały gospodarkę. Kluczowe rekomendacje to rezygnacja z Funduszu Wsparcia na rzecz finansowania z budżetu państwa lub spłata zadłużenia z innych źródeł. Ważne jest także zwiększenie wydatków na badania i rozwój w sektorze zbrojeniowym, które w Polsce wynoszą tylko 0,5% budżetu obronnego, w porównaniu do 2–3% w krajach takich jak Korea Południowa.

Jeśli chcemy, żeby te wydatki zbrojeniowe były jak najbardziej neutralne i efektywne dla budżetu państwa i jak najskuteczniej przyczyniały się do rozwoju naszej gospodarki, musimy przygotować długofalową strategię.

– podkreśla Wojciech Decewicz, wskazując na potrzebę strategicznego podejścia, student SGH i współautor raportu.

Raport sugeruje reformę Polskiej Grupy Zbrojeniowej, borykającej się z rozdrobnieniem, oraz poszerzenie kompetencji Agencji Uzbrojenia w koordynowaniu przemysłu zbrojeniowego. To pozwoli lepiej dostosować zakupy do możliwości krajowych firm.

Przyszłość obronności w regionie

Wzrost wydatków na obronność w regionie jest odpowiedzią na napięcia geopolityczne, szczególnie po inwazji Rosji na Ukrainę. Polska, z ambitnymi planami zwiększenia nakładów, musi jednak znaleźć równowagę między bezpieczeństwem a stabilnością fiskalną. Wdrożenie rekomendacji SGH może pomóc w budowie modelu finansowania, który wspiera rozwój technologiczny i gospodarczy, minimalizując presję na deficyt budżetowy.

Czy Polska i region Europy Środkowo-Wschodniej stworzą zrównoważony model finansowania obronności? Odpowiedź zależy od strategicznych reform i współpracy między rządem a przemysłem zbrojeniowym.