Unijny budżet na rozdrożu: Jak UE przygotowuje się do wyzwań lat 2028–2034?

Unia Europejska stoi przed kluczowym momentem w planowaniu swojego budżetu na lata 2028–2034. Wieloletnie ramy finansowe (WRF), które określają priorytety wydatków UE, są obecnie w centrum gorących debat. W maju 2025 roku Parlament Europejski przegłosował rezolucję, która wyznacza kierunki dla nowego budżetu, jednak brak zgody między państwami członkowskimi komplikuje negocjacje. Kluczowe kwestie, takie jak Fundusz Spójności, polityka rolna czy rosnące potrzeby w zakresie obronności, budzą spory. Jak UE pogodzi te wyzwania?

Więcej środków na nowe wyzwania

Parlament Europejski w maju 2025 roku przyjął rezolucję (317 głosów za, 206 przeciw), która jasno określa priorytety na lata 2028–2034. Europosłowie podkreślają, że obecny limit wydatków na poziomie 1 proc. dochodu narodowego brutto państw UE jest niewystarczający w obliczu współczesnych wyzwań, takich jak luka w wydatkach na obronność szacowana na 500 mld euro w ciągu dekady.

Wieloletnie ramy finansowe UE są obecnie na etapie dyskusji. Parlament Europejski wydał niedawno rezolucję w tej sprawie, a Komisja Europejska przedstawi konkretne propozycje, które zostaną omówione również z Radą. Jesteśmy więc na początku

– mówi Sven Simon, poseł do Parlamentu Europejskiego z Niemiec i przewodniczący Komisji Spraw Konstytucyjnych PE.

Europosłowie wzywają do zwiększenia alokacji na WRF w porównaniu z okresem 2021–2027, by sprostać potrzebom geopolitycznym, społecznym i środowiskowym. Kluczowym elementem rezolucji jest postulat utrzymania polityki spójności, która wspiera jednolity rynek, zmniejsza nierówności i przeciwdziała ubóstwu. Jednocześnie Parlament podkreśla konieczność elastyczności budżetu, by reagować na nieprzewidziane kryzysy, przy jednoczesnym ograniczeniu biurokracji.

Obronność i konkurencyjność

Komisja Europejska w komunikacie „Droga ku następnym wieloletnim ramom finansowym” z początku 2025 roku wskazuje, że kluczowe jest maksymalizowanie wpływu każdego euro. W tym kontekście obronność staje się jednym z głównych priorytetów.

Największym wyzwaniem jest lepsze ukierunkowanie funduszy. Oczywiście musimy dokonać przesunięcia środków w budżecie na obronność, na wspólne zamówienia w sektorze obronności

– wskazuje Sven Simon. Propozycje obejmują zwiększenie wspólnych inwestycji w obronność oraz innowacje, w tym badania w ramach programu Horyzont 2020 czy rozwój sztucznej inteligencji.

Parlament Europejski sprzeciwia się jednak pomysłowi KE dotyczącemu konsolidacji funduszy w pojedyncze plany krajowe, co mogłoby zagrozić odrębności takich mechanizmów jak Europejski Fundusz Rolniczy Gwarancji czy Fundusz Spójności. Zamiast tego europosłowie proponują nowy fundusz na rzecz konkurencyjności, który miałby wspierać inwestycje prywatne i publiczne poprzez mechanizmy zmniejszania ryzyka, czerpiąc inspirację z programów takich jak InvestEU czy Fundusz Innowacji.

Spory o Fundusz Spójności i rolnictwo

Przesunięcia budżetowe budzą kontrowersje, szczególnie w odniesieniu do Funduszu Spójności i sektora rolnictwa.

Bardzo naturalne są pewne próby zmiany budżetu w zakresie Funduszu Spójności i sektora rolnictwa, aby dostosować go do bieżącej sytuacji

– przekonuje Sven Simon.

Państwa członkowskie różnią się w podejściu do tych kwestii, co utrudnia osiągnięcie konsensusu. Dla wielu krajów, w tym Polski, Fundusz Spójności pozostaje kluczowym narzędziem wspierającym rozwój regionów i walkę z nierównościami. Z kolei rolnictwo, będące filarem unijnej gospodarki, wymaga stabilnego finansowania, by sprostać wyzwaniom takim jak zmiany klimatyczne czy globalna konkurencja.

Parlament Europejski podkreśla, że nowy budżet powinien zachować przejrzystość i odpowiedzialność, angażując władze regionalne i lokalne. Propozycja KE dotycząca „funduszu parasolowego na rzecz konkurencyjności” została skrytykowana jako niewystarczająca. Europosłowie wzywają do stworzenia nowego instrumentu finansowego, który lepiej odpowiadałby na potrzeby unijnej gospodarki.

Czym są wieloletnie ramy finansowe?

Wieloletnie ramy finansowe (WRF) to długoterminowy plan budżetowy Unii Europejskiej, określający limity wydatków na okres siedmiu lat. WRF ustala priorytety finansowania, takie jak polityka spójności, rolnictwo, badania naukowe czy obronność, i zapewnia stabilność finansową dla unijnych programów. Proces negocjacji WRF jest złożony, ponieważ wymaga zgody między Parlamentem Europejskim, Komisją Europejską i Radą UE, reprezentującą państwa członkowskie. Każda edycja WRF odzwierciedla aktualne wyzwania, takie jak zmiany geopolityczne, kryzysy gospodarcze czy transformacja ekologiczna.

Rola Parlamentu Europejskiego w negocjacjach

Jednym z kluczowych problemów w negocjacjach jest ograniczanie roli Parlamentu Europejskiego w procesie decyzyjnym.

Być może najważniejszym problemem wśród wszystkich aspektów wymagających zmiany i reformy budżetu europejskiego jest udział PE. Budżet stanowi kluczową dyscyplinę parlamentu, a kiedy zostaje on całkowicie odsunięty od podejmowania decyzji, jest to nie do zaakceptowania

– podkreśla Sven Simon. Przykładem jest niedawno przyjęty program SAFE, zakładający pożyczki w wysokości 150 mld euro na inwestycje w obronność, który został uchwalony bez udziału PE.

Parlament domaga się większej demokratycznej kontroli nad budżetem, by zapewnić, że decyzje odzwierciedlają interesy obywateli UE. W tym kontekście kluczowe będzie zaangażowanie parlamentów narodowych, co było tematem dyskusji podczas 73. Konferencji COSAC w polskim Sejmie w 2025 roku.

Negocjacje nad WRF na lata 2028–2034 będą testem dla unijnej solidarności. Rosnące potrzeby w zakresie obronności, innowacji i konkurencyjności wymagają odważnych decyzji, które mogą oznaczać przesunięcia środków z tradycyjnych obszarów, takich jak Fundusz Spójności czy rolnictwo. Jednocześnie UE musi zachować równowagę, by nie zaniedbać polityk społecznych i środowiskowych. Kluczowe będzie znalezienie kompromisu między państwami członkowskimi, które mają różne priorytety i interesy.