Ubóstwo energetyczne w UE: Co dziesiąty mieszkaniec nie może ogrzać domu

W ostatnich latach problem ubóstwa energetycznego w Unii Europejskiej staje się coraz bardziej palący. Według danych Wspólnego Centrum Badawczego Komisji Europejskiej, w latach 2022-2023 liczba osób, które nie były w stanie dostatecznie ogrzać swoich domów, wzrosła o 17 proc. – z 41 milionów w 2022 roku do 48 milionów w 2023 roku, co stanowi 10,6 proc. obywateli UE. Jak podkreśla Marianna Sobkiewicz z Polskiego Instytutu Ekonomicznego, „ubóstwo energetyczne jest zjawiskiem bardzo złożonym, a jego ocena musi uwzględniać wiele czynników”.

Skala ubóstwa energetycznego w UE

Ubóstwo energetyczne, definiowane jako niemożność utrzymania odpowiedniej temperatury w domu czy zaległości w opłacaniu rachunków za energię, dotyka coraz większej liczby Europejczyków. Najwyższy udział wydatków na energię w budżetach domowych odnotowują Bułgaria, Czechy i Słowacja, gdzie przekracza on 12 proc. Średnio w UE wydatki na energię wynoszą 7,1 proc. na obszarach wiejskich, 6,2 proc. w małych miastach i na przedmieściach oraz 5 proc. w dużych miastach.

W tych krajach obserwuje się również największe różnice między obszarami miejskimi a wiejskimi – w Bułgarii, Czechach i Słowacji przekraczają one 4 punkty procentowe. Polska, z udziałem wydatków na energię na poziomie 9 proc., wyróżnia się na tle UE. Różnica między miastami a wsiami wynosi tu zaledwie 1 punkt procentowy, co czyni nasz kraj wyjątkiem.

Renowacje energetyczne jako odpowiedź na problem

Kluczowym narzędziem w walce z ubóstwem energetycznym są renowacje energetyczne. Dane wskazują, że w UE najwyższy wskaźnik takich modernizacji odnotowuje się na obszarach wiejskich – 29 proc. mieszkańców tych terenów żyje w budynkach, które w ciągu ostatnich pięciu lat przeszły renowacje poprawiające efektywność energetyczną. Dla porównania, w małych miastach i na przedmieściach odsetek ten wynosi 25 proc., a w dużych miastach – 23 proc.

Renowacje obejmują m.in. poprawę termoizolacji, wymianę okien na bardziej energooszczędne czy modernizację systemów grzewczych. Wyższy odsetek renowacji na wsiach może wynikać z faktu, że 79 proc. tamtejszej zabudowy stanowią domy wolnostojące lub bliźniacze, które często charakteryzują się niższą efektywnością energetyczną. Inwestycje w modernizację budynków mogą znacząco obniżyć rachunki za energię, co jest szczególnie istotne dla gospodarstw dotkniętych ubóstwem energetycznym.

Ubóstwo energetyczne w Polsce: Emeryci i samozatrudnieni w trudnej sytuacji

W Polsce problem ubóstwa energetycznego również przybiera na sile. W latach 2019-2023 największy wzrost wydatków na energię w stosunku do dochodów – o 2,1 punktu procentowego – odnotowano wśród osób pracujących na własny rachunek. Jednak to emeryci pozostają grupą najbardziej narażoną, z wydatkami na energię sięgającymi średnio 14 proc. ich budżetów.

Jak wskazuje Marianna Sobkiewicz z Polskiego Instytutu Ekonomicznego,

Ubóstwo energetyczne w Polsce w 2022 r. wynosiło od 3 proc. do 40 proc., w zależności od przyjętego wskaźnika”

Tak szeroki zakres wynika z różnorodności metod pomiaru, które uwzględniają m.in. niemożność utrzymania odpowiedniej temperatury w domu, zaległości w rachunkach czy niski dochód rozporządzalny (poniżej 60 proc. średniej krajowej).

Czym jest ubóstwo energetyczne?

Ubóstwo energetyczne to stan, w którym gospodarstwo domowe nie jest w stanie zapewnić sobie odpowiedniego poziomu usług energetycznych, takich jak ogrzewanie, chłodzenie czy oświetlenie, przy rozsądnych kosztach. Definicja ta obejmuje zarówno trudności finansowe, jak i problemy wynikające z niskiej efektywności energetycznej budynków. W praktyce oznacza to, że mieszkańcy mogą być zmuszeni do wyboru między opłacaniem rachunków za energię a innymi podstawowymi potrzebami, takimi jak żywność czy opieka zdrowotna.

Wskaźniki ubóstwa energetycznego różnią się w zależności od kraju i metodologii. W UE stosuje się m.in. kryterium wydatków na energię (powyżej 10 proc. budżetu gospodarstwa domowego), niemożność utrzymania odpowiedniej temperatury w domu lub zaległości w rachunkach. W Polsce, według PIE, kluczowe jest monitorowanie tych wskaźników w różnych grupach społecznych, aby lepiej dostosować polityki wsparcia.

Wyzwania i rozwiązania na poziomie UE i Polski

Walka z ubóstwem energetycznym wymaga kompleksowego podejścia.

Systematyczne monitorowanie zjawiska, jak podkreśla Marianna Sobkiewicz, jest kluczowe:

Walka z ubóstwem energetycznym w Polsce i UE wymaga systematycznego monitorowania i analizy tego zjawiska w poszczególnych grupach społecznych i na poziomie różnorodnych wskaźników

Wśród rozwiązań wymieniane są programy wsparcia finansowego na renowacje energetyczne, dopłaty do rachunków za energię oraz rozwój odnawialnych źródeł energii. W Polsce programy takie jak „Czyste Powietrze” wspierają termomodernizację budynków, co może obniżyć koszty energii dla najuboższych gospodarstw. Na poziomie UE fundusze takie jak Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego czy Mechanizm Sprawiedliwej Transformacji również przyczyniają się do poprawy efektywności energetycznej.

Przyszłość walki z ubóstwem energetycznym

Ubóstwo energetyczne pozostaje jednym z kluczowych wyzwań społeczno-ekonomicznych w UE. Wzrost cen energii, zmiany klimatyczne i nierówności regionalne sprawiają, że problem ten wymaga pilnych działań. Polska, mimo stosunkowo niskich różnic między miastami a wsiami, wciąż boryka się z wysokim udziałem wydatków na energię wśród emerytów i samozatrudnionych.

Dalsze inwestycje w renowacje energetyczne oraz polityka wsparcia dla najuboższych grup społecznych mogą znacząco poprawić sytuację. Kluczowe będzie również zwiększenie świadomości społecznej na temat dostępnych programów wsparcia i możliwości poprawy efektywności energetycznej.

Źródło: Tygodnik Gospodarczy Polskiego Instytutu Ekonomicznego