Szwedzi jako pierwsi wpuścili AI za stery samolotu bojowego. Sztuczna inteligencja wkrótce może zastąpić pilotów

Szwedzki gigant lotniczy Saab i niemiecki startup Helsing przeprowadzili przełomowe testy, w których samolot bojowy Gripen E, sterowany przez sztuczną inteligencję o nazwie Centaur, zmierzył się z ludzkim pilotem w Gripenie D. Trzy loty próbne, przeprowadzone między 28 maja a 3 czerwcatego roku, to pierwszy publicznie znany przypadek testowania sztucznej inteligencji w walce powietrznej poza zasięgiem wzroku (BVR). Wyniki? Nie rozstrzygnęły, kto jest lepszy – człowiek czy maszyna. Jednak ten eksperyment otwiera nowy rozdział w rozwoju autonomicznych systemów bojowych.

Projekt Beyond: AI wkracza na pole bitwy

Próby, znane jako Project Beyond, sfinansowała szwedzka Agencja Zakupów Uzbrojenia (FMV). Ich celem było zbadanie, jak sztuczna inteligencja może wspierać lub zastępować pilotów w walce powietrznej. W odróżnieniu od wcześniejszych testów, np. w USA, gdzie AI sterowała zmodyfikowanym F-16, szwedzki eksperyment wykorzystał seryjny samolot Gripen E.

Powiedziałbym, że nie jest przesądzone, kto wygra… jako pilot musisz być w formie

– powiedział Marcus Wandt, Chief Innovation Officer w Saab, były pilot i astronauta.

Centaur, opracowany przez Helsing, był trenowany przez sześć miesięcy, głównie na danych symulacyjnych. Od kwietnia tego roku integrowano go z awioniką Gripena E. W ciągu tygodnia AI „przyswajała” wiedzę odpowiadającą 30 latom doświadczenia pilota. Podczas ostatniego lotu, 3 czerwca, Centaur sterował Gripenem E w walce BVR, integrując dane z czujników w czasie rzeczywistym i autonomicznie wykonując manewry bojowe.

Co to jest walka powietrzna BVR?

Walka poza zasięgiem wzroku (BVR, Beyond Visual Range) to nowoczesna forma starcia powietrznego, w której piloci nie widzą przeciwnika, a walka opiera się na danych z radarów i czujników. AI, takie jak Centaur, może w ułamku sekundy analizować te dane, sugerując np. moment wystrzelenia rakiet dalekiego zasięgu, takich jak MBDA Meteor. W testach Centaur nie tylko sterował samolotem, ale też adaptował się do zmieniających się warunków, np. gdy wyłączano niektóre systemy pokładowe.

Człowiek kontra maszyna

Choć wyniki testów nie wskazały jednoznacznego zwycięzcy, Marcus Wandt podkreślił, że przewaga AI rośnie w zastraszającym tempie.

Jeśli musisz przeszkolić się do nowego systemu uzbrojenia lub nowej taktyki, trudno będzie utrzymać się na równi. Obecnie nadal są piloci, którzy będą mieli szansę, ale to szybko się zmieni

– stwierdził. Antoine Bordes z Helsing dodał, że w ciągu kilku godzin lotu Centaur zdobył doświadczenie, które człowiekowi zajęłoby 30–50 lat.

Próby ujawniły też, jak szybko AI może się uczyć. W odróżnieniu od tradycyjnych projektów zbrojeniowych, które trwają dekady, Saab i Helsing stawiają na błyskawiczny rozwój.

Inicjatywa ta pokazała, że ​​konieczne są szybkie harmonogramy rozwoju i odrzuciła 10- lub 15-letnie harmonogramy konkurencyjnych projektów

– powiedzieli przedstawiciele firm, zapowiadając kolejne testy, np. scenariusze 2 na 1 z udziałem Gripenów sterowanych przez AI.

Przyszłość lotnictwa bojowego

Testy Centaur są częścią szwedzkiego programu KFS, który bada przyszłe systemy powietrzne, łączące samoloty załogowe i bezzałogowe. Saab rozważa następcę Gripena, choć Szwecja nie podjęła jeszcze decyzji, czy rozwijać własny program, czy dołączyć do europejskich inicjatyw, takich jak Tempest lub SCAF.

Tymczasem w USA były sekretarz sił powietrznych Frank Kendall przewidywał, że AI wkrótce zdominuje podejmowanie decyzji w walce, choć projekty zachodnie zakładają, że człowiek zachowa możliwość interwencji.

Jak działa sztuczna inteligencja w Gripenie E?

Centaur to system oparty na uczeniu maszynowym, który integruje dane z radarów, czujników i systemów uzbrojenia, by podejmować samolotem i wspierać decyzje pilota. W testach sterował lotem, wykonywał manewry i sugerował użycie rakiet, działając autonomicznie, ale pod nadzorem człowieka. Jego zdolność do adaptacji w czasie rzeczywistym, np. przy zmiennych parametrach walki, czyni go potencjalnym przełomem w lotnictwie bojowym.

Wyzwania i kontrowersje

Integracja sztucznej inteligencji w systemach bojowych budzi pytania etyczne i techniczne. Czy maszyny powinny samodzielnie podejmować decyzje o życiu i śmierci? Zachodnie projekty, w tym szwedzki, zakładają, że człowiek pozostanie „w pętli decyzyjnej”. Jednak szybkość, z jaką AI zdobywa przewagę, rodzi obawy o przyszłość pilotów. „Wciąż są piloci, którzy jeszcze mają szansę, ale to się szybko zmieni,” podsumował Wandt.

Ponadto, choć Centaur przyspiesza rozwój, eksperci zwracają uwagę na konieczność zapewnienia niezawodności systemów AI w realnych warunkach bojowych. Kolejne testy Saaba i Helsing, planowane m in. na scenariusze wielosamolotowe, mają odpowiedzieć na te wątpliwości.

Szczegóły projektu Centaur zaprezentowano przed targami Paris Air Show 2025, które odbędą się w przyszłym tygodniu. To tam Saab i Helsing mogą pozyskać partnerów do dalszych badań. Szwecja, inwestując w autonomię, chce utrzymać pozycję lidera innowacji lotniczych, mimo konkurencji z USA, Chin czy innych europejskich programów.

Czy AI zastąpi pilotów?

Testy Gripena E to krok w kierunku autonomicznych systemów bojowych, które mogą zrewolucjonizować lotnictwo. Czy jednak sztuczna inteligencja całkowicie wyeliminuje ludzi z kokpitów? A może stanie się jedynie wsparciem, zwiększając ich skuteczność?

Źródło: Reuters