Od przystąpienia Polski do UE wielkość produkcji energii elektrycznej z OZE wzrosła ponad 11-krotnie, a z węgla kamiennego i brunatnego zmalała 1,5-krotonie. W 2004 r. aż 94 proc. produkowanej energii elektrycznej pochodziło ze spalania węgla, a tylko 3 proc. z OZE. W 2023 r. było to już 27 proc. – z OZE, a 59 proc. – z węgla. Dzięki środkom unijnym zmodernizowano i rozbudowano 1977 km linii najwyższych napięć, co stanowiło 12,3 proc. całkowitej długości sieci tego rodzaju w Polsce i 1391 km sieci ciepłowniczej. Transformacja ta nie byłaby możliwa bez znaczącego wsparcia finansowego środkami unijnymi. Ich rolę w tym procesie analizuje Polski Instytut Ekonomiczny w raporcie „Dwie dekady modernizacji Rola Funduszy Europejskich w polskiej infrastrukturze energetycznej”.

Pieniądze z UE na modernizację

Polska po przystąpieniu do Unii Europejskiej stała się jednym z kluczowych beneficjentów funduszy strukturalnych i inwestycyjnych. W latach 2007- 2027 otrzyma łącznie 1063,37 mld PLN w ramach tych środków. W latach 2007-2013 Polska skorzystała z 19,4 proc., natomiast w latach 2014-2020 z 17 proc. wszystkich środków pochodzących z funduszy strukturalnych i inwestycyjnych. Na kolejny okres programowania, obejmujący lata 2021-2027, KE planuje przeznaczyć 14,3 proc. ogólnej puli środków na wsparcie projektów realizowanych w Polsce.

Wielkość dotacji unijnych na cele energetyczne w latach 2004-2024 wyniosła 55 mld PLN. W zakresie termomodernizacji i poprawy efektywności energetycznej wielkość dofinansowania w latach 2004-2024 wyniosła 11,1 mld PLN. Na budowę farm wiatrowych na lądzie przeznaczano 1,9 mld PLN, a na inwestycje w sieci przesyłowe 3,03 mld PLN

– komentuje dr Adam Juszczak, doradca w zespole klimatu i energii w PIE.

W latach 2004-2027 unijne dofinansowanie projektów dotyczących wytwarzania energii elektrycznej z OZE może wynieść łącznie aż 20,1 mld PLN. Największy udział mają planowane projekty związane z budową morskich farm wiatrowych – 14,5 mld PLN. Zakontraktowane dofinansowanie projektów PV wynosi 3,18 mld PLN, lądowych farm wiatrowych – 1,9 mld PLN, a biogazowni – 0,54 mld PLN.

Największe inwestycje energetyczne realizowane były w województwie zachodniopomorskim (12,5 mld PLN, 28 proc. sfinansowane z Funduszy Europejskich), dolnośląskim (10 mld PLN, 43 proc. z Funduszy Europejskich) i mazowieckim (7 mld PLN, 44 proc. z Funduszy Europejskich). Wysoki poziom inwestycji energetycznych w województwie zachodniopomorskim to efekt przede wszystkim budowy i późniejszego rozszerzenia funkcjonalności Terminalu Regazyfikacyjnego Skroplonego Gazu Ziemnego w Świnoujściu (blisko 6 mld PLN) i budowy linii Gdańsk Przyjaźń – Żydowo Kierzkowo – Słupsk wraz z budową stacji w tym ciągu liniowym (1 mld PLN).

Rozwój OZE i poprawa efektywności energetycznej budynków

Fundusze europejskie znacznie przyczyniły się do rozwoju OZE w Polsce. W latach 2007-2022 łączna moc zainstalowana jednostek OZE do produkcji energii elektrycznej, które dofinansowano ze środków unijnych, wyniosła 3,6 GW, co odpowiada za 31 proc. przyrostu mocy w energetyce odnawialnej  w tym okresie. W latach 2007-2022 łącznie w ramach polityki spójności dofinansowano około 498 tys. instalacji OZE, w tym 328 tys. instalacji do produkcji energii elektrycznej, oraz 170 tys. instalacji do produkcji energii cieplnej z OZE.

W latach 2004-2022 dofinansowanie z Funduszy Europejskich na termomodernizację budynków w Polsce wyniosło 11,1 mld PLN. Środki te pozwoliły na przeprowadzanie termomodernizacji 14 373 obiektów użyteczności publicznej i budynków wielorodzinnych, co stanowi 3,5 proc. łącznej liczby tego typu budynków w Polsce. Najwięcej inwestycji w termomodernizację i poprawę efektywności energetycznej można zaobserwować w województwie śląskim – łącznie na ten cel wydano tam 3,3 mld PLN, z czego 57 proc. ze środków Funduszy Europejskich.

Środki unijne wspierają modernizację także lokalnie

Wsparcie finansowe pochodzące z UE to nie tylko wielkie projekty, ale także inwestycje mniej monumentalne, bliższe samorządom i gospodarstwom domowym. Wsparcie unijne umożliwiło realizację projektów kierowanych bezpośrednio do społeczeństwa, w tym programów termomodernizacji budynków oraz piątej edycji programu „Mój Prąd”. W piątej edycji programu Mój Prąd przewidzianego na lata 2021-2023  wypłacono kwotę 369,73 mln PLN, w której 57,5 proc. (212,5 mln PLN) stanowiło dofinansowanie UE pochodzące z Funduszu Spójności. Inwestycje lokalne odegrały znaczącą rolę w procesie zrównoważonego rozwoju, zwłaszcza w województwach, w których wartość dotacji na termomodernizację i poprawę efektywności energetycznej per capita była najwyższa, czyli w  świętokrzyskim (574 PLN), lubuskim (464 PLN) i śląskim (436 PLN). Ok 9 mld PLN z funduszy unijnych wydano na projekty energetyczne dla budynków użyteczności publicznej z czego blisko 3 mld – na szkoły i przedszkola.

Przyznane środki z Funduszy Europejskich odegrały kluczową rolę w rozwoju polskiej infrastruktury, szczególnie w sektorze energetycznym. Były jasnym sygnałem, wyznaczającym i wspierającym kierunek transformacji energetycznej. Stabilne finansowanie wzmocniło sektor i zwiększyło jego wiarygodność i perspektywiczność w oczach inwestorów.. W ten sposób, Fundusze Europejskie odegrały i nadal odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu zrównoważonej energetycznej przyszłości  Polski

– komentuje Marcelina Pilszyk, starsza analityczka w zespole klimatu i energii w PIE.

MD/źródło: PIE