Z dniem 6 czerwca 2023 r. w ustawie o podatku od towarów i usług wprowadzono zmiany, które nakazują organom skarbowym, w przypadku wykrycia u podatników nieprawidłowości w rozliczeniach VAT, wymierzać karę szacując jej wysokość w zależności od stopnia przyczynienia się podatnika do powstania tych nieprawidłowości. Zmiany dotyczą więc wprost przedsiębiorców. Dochowanie bowiem należytej staranności w doborze kontrahenta pozwoli uchronić firmę przed wyższymi sankcjami lub całkowicie od nich uwolnić. Przedsiębiorcy zadają sobie więc pytanie, jak rzetelnie sprawdzić firmę, jak sprawdzić kontrahenta? Pomocny może okazać się poradnik opracowany przez Verificators, agencję detektywistyczną specjalizującą się w działaniach wywiadu gospodarczego.

97 proc. kontroli firm wykazało nieprawidłowości

Według danych Ministerstwa Finansów, w 2022 roku wszczęto ponad 17 tys. kontroli podatkowych. To o blisko 10 proc. więcej niż rok wcześniej, kiedy uruchomiono ok 15,5 tys. kontroli. Aż w 97 proc. przypadkach wykazały one w ub. r. nieprawidłowości. Ustawą z dnia 26 maja 2023 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw (tzw. SLIM VAT 3), od 6 czerwca wprowadzono zmianę, która pozwala naczelnikom urzędów skarbowych na ustalenie procentowej wysokości sankcji podatkowych VAT w wysokości do 15 proc., do 20 proc. lub do 30 proc., uzależniając wysokość sankcji od okoliczności powstania nieprawidłowości oraz rodzaju i stopnia naruszeń. Możliwość szacowania kary wprowadzono także przy wymierzaniu dodatkowego, podwyższonego zobowiązania podatkowego w wysokości 100 proc.

Maksymalne kary 

To zmiany podyktowane rozstrzygnięciem Trybunału Sprawiedliwości UE z 15 kwietnia 2021 r. w sprawie Grupy Warzywnej (sygn. sprawy C-935/19). W wyroku tym TSUE oceniał, czy polskie przepisy dotyczące nakładania na podatników sankcji VAT są zgodne z unijną dyrektywą VAT, przede wszystkim z fundamentalną regułą podatku od wartości dodanej – zasadą proporcjonalności. Trybunał stwierdził, że przewidziane przez państwa członkowskie sankcje nie powinny być nakładane na podatników automatycznie, bez oceny stopnia przyczynienia się tych podatników do wystąpienia nieprawidłowości oraz dochowania przez nich należytej staranności w transakcjach handlowych. A na takie machinalne karanie przedsiębiorców pozwalały przepisy obowiązujące w Polsce.

TSUE wskazał, że nakładane na podatników kary powinny być oceniane i miarkowane w zależności od charakteru i wagi naruszeń, stopnia przyczynienia się i świadomości przedsiębiorcy co do uczestnictwa w oszustwie podatkowym. Sankcje nakładane na firmy w tym zakresie muszą być proporcjonalne i nie wykraczać poza cel tych sankcji, jakim jest zabezpieczenie prawidłowego poboru podatku VAT. W skrócie, organy podatkowe karały przedsiębiorców maksymalnymi sankcjami przewidzianymi za nieprawidłowości w rozliczeniach VAT, bez względu na to, czy ktoś był świadomym uczestnikiem oszustwa podatkowego, czy nie.

Do kwestii tej odniósł się pół roku później Naczelny Sąd Administracyjny. W wyroku z 22 października 2021 r. (sygn. akt I FSK 489/21) stwierdził, że m.in. najwyższa, stuprocentowa sankcja VAT została skonstruowana tak, że w równym stopniu obejmuje zarówno świadomego oszustwa jak i podmiot, który nie dochował należytej staranności i przez to stał się nieświadomym uczestnikiem nierzetelnej transakcji. NSA wskazał, że taki kształt polskich przepisów narusza wskazywaną przez TSUE i unijne regulacje zasadę proporcjonalności.

Działanie, o którym wiedzę miał przedsiębiorca

Głos krajowego i unijnego orzecznictwa wpłynął na regulatorów prawa, którzy w ramach gruntownej przebudowy ustawy o VAT, w tzw. pakiecie SLIM VAT 3, z dniem 6 czerwca 2023 r. nadali nowe brzmienie art. 112c ustawy o podatku od towarów i usług. W przypadkach dopuszczenia się nieprawidłowości w rozliczeniach VAT, w zakresie, w jakim nieprawidłowość była skutkiem celowego działania podatnika lub jego kontrahenta, o którym podatnik miał wiedzę, wysokość podwyższonego dodatkowego zobowiązania podatkowego w części dotyczącej podatku naliczonego wynikającego z powyższej faktury wynosi 100 proc.

Przed nowelizacją ten sam przepis stanowił jedynie, że wykrycie w rozliczeniach podatnika nieprawidłowości w VAT skutkuje wymierzeniem podwyższonego dodatkowego zobowiązania podatkowego w wysokości 100 proc. podatku wykazanego na fakturze. Również wymiar podstawowego dodatkowego zobowiązania podatkowego ma być miarkowany w wysokości 15 proc., 20 proc. lub 30 proc. kwoty zaniżenia zobowiązania podatkowego lub zawyżenia zwrotu podatku. Zgodnie z nową treścią art. 112b ustawy o VAT, ustalając ww. sankcyjne zobowiązanie naczelnik urzędu skarbowego lub naczelnik urzędu celno-skarbowego bierze pod uwagę: 1) okoliczności powstania nieprawidłowości; 2) rodzaj i stopień naruszenia ciążącego na podatniku obowiązku, które skutkowało powstaniem nieprawidłowości; 3) rodzaj, stopień i częstotliwość stwierdzanych dotychczas nieprawidłowości dotyczących nieprzedawnionych zobowiązań w podatku; 4) kwotę stwierdzonych nieprawidłowości, w tym kwotę zaniżenia zobowiązania podatkowego, kwotę zawyżenia zwrotu różnicy podatku, zwrotu podatku naliczonego lub różnicy podatku do obniżenia podatku należnego za następne okresy rozliczeniowe; 5) działania podjęte przez podatnika po stwierdzeniu nieprawidłowości w celu usunięcia skutków nieprawidłowości.

Dochowanie należytej staranności 

Będącą przyczyną zmian w karaniu przedsiębiorców ww. „należyta staranność” w zakresie rozliczeń VAT, której istotę w swoich wyrokach podkreślił zarówno unijny TSUE jak i krajowy NSA, to zgodnie z wyjaśnieniem Ministerstwa Finansów działania, których podjęcie pomaga zweryfikować okoliczności związane z transakcją oraz podjąć decyzję o jej zawarciu z danym kontrahentem. Tak rozumiane dochowanie należytej staranności odnosi się do zawierania transakcji z nowym kontrahentem, z którym nigdy wcześniej przedsiębiorca nie zawierał transakcji. Również do sytuacji, gdy przedsiębiorca zawiera transakcję z podmiotem, z którym już wcześniej współpracował, ale ta transakcja będzie dotyczyć towarów (lub usług) nieobjętych dotychczasową współpracą, branżą lub profilem działalności kontrahenta.

MF poucza jakie przykładowe czynności należy podjąć dla zachowania wymaganej staranności. To m.in. konieczność zweryfikowania swojego kontrahenta w rejestrach, które potwierdzą jego wiarygodność, oraz inne działania, np. weryfikacja pełnomocnictw, koncesji, zezwoleń, istnienia ekonomicznego uzasadnienia podejmowanej transakcji, dążenie do bezgotówkowych rozliczeń, czy kontrahent ma rażąco niski kapitał zakładowy, brak zaplecza organizacyjno-technicznego, brak strony internetowej, itd.

Przedsiębiorcy to nie organy skarbowe i nie mają takich możliwości weryfikacyjnych jak oneJako fundamentalne, podstawowe kryteria weryfikacji kontrahenta MF wskazuje kryteria formalne, czyli potwierdzenie jego statusu w państwowych, urzędowych rejestrach, dokumentach (pozwoleniach, koncesjach). Dokonywanie rozliczeń gotówką, właściwe dokumentowanie dostaw, czy brak strony www, to według wskazań ministerstwa kryteria transakcyjne, których również weryfikacji powinien dokonywać rzetelny przedsiębiorca.

Tyle że nie ma szkoły przedsiębiorców, która uczyłaby właścicieli firm, jak weryfikować kontrahentów stosowanie do nieustannie zmieniających się przepisów i wymogów w tym zakresie. Misją przedsiębiorców jest prowadzenie działalności gospodarczej, budowa i rozwój swojego biznesu, a nie wywiad gospodarczy i inne metody sprawdzania kontrahentów, zwłaszcza takie, jakie podejmowane są przez wyspecjalizowane w tym organy administracji skarbowej. One, w przeciwieństwie do przedsiębiorców, poosiadają narzędzia i zasoby ludzkie, urzędników, funkcjonariuszy, do dogłębnej weryfikacji osób, firm i warunków transakcji. 

– komentuje Kamil Pastuszka, prezes zarządu Verificators.

Uwaga na krajowe i unijne sankcje 

Verificators, agencja detektywistyczna specjalizująca się w podejmowaniu działań wywiadu gospodarczego, by wesprzeć przedsiębiorców w przeprowadzeniu rzetelnej weryfikacji kontrahenta, przygotowała specjalny poradnik: „Jak zweryfikować firmę z …”, który jest praktycznym przewodnikiem po metodach sprawdzania partnerów biznesowych. Co ważne, prócz wskazań co do standardowych krajowych i unijnych rejestrów osób prawnych, Verificators instruuje w poradniku również o tym, jak sprawdzić firmę z zagranicy, co jest szczególnie utrudnione i istotne dla polskich przedsiębiorców z uwagi na bariery językowe i różnice formalne, szczególnie w krajach spoza Unii Europejskiej. Zwłaszcza dziś, w dobie rosyjsko-ukraińskiej wojny, w związku z którą międzynarodowa społeczność ustanowiła dotkliwe sankcje za obrót określonymi, objętymi embargiem towarami i usługami, w tym za utrzymywanie kontaktów biznesowych z określonymi firmami z Białorusi i Rosji. 

Mamy nadzieję, że nasz poradnik pomoże przedsiębiorcom rzetelnie weryfikować swoich kontrahentów i dzięki temu zabezpieczyć się przed ryzykiem poniesienia sankcji.

– dodaje prezes zarządu Verificators.

Jak zweryfikować firmę

Poradnik jest w formie e-booka. Jest całkowicie bezpłatny, dostępny do pobrania na stronie https://verificators.com/ebook/

Obecnie dostępna jest druga część poradnika pt. „Jak sprawdzić firmę z Europy Środkowej”, obejmująca weryfikację kontrahentów z: Austrii, Czech, Liechtensteinu, Niemiec, Węgier, Słowacji, Słowenii, Szwajcarii i Polski. Dostępna jest do pobrania na stronie https://verificators.com/jak-sprawdzic-firme-z-europy-srodkowej/.